Đầy hoài niệm với "Tết Việt Nam xưa"

NXB Thế giới vừa kết hợp cho ra mắt cuốn sách "Tết Việt Nam xưa" trong thời điểm Tết Nguyên đán đang đến gần. Cuốn sách được tuyển dịch kỹ lưỡng từ những bài viết của các học giả nổi tiếng Việt Nam và Pháp hoặc những nhà truyền giáo nước ngoài, đăng trên Tạp chí Đông Dương (Indochine).

Đối với giới nghiên cứu văn hóa Việt Nam thời cận đại, Tạp chí Đông Dương là cái tên mang nhiều ý nghĩa, bởi ở đó có sự xuất hiện nhiều cây bút tầm cỡ Việt Nam và Pháp. Đây là một tài liệu quý cho nghiên cứu lịch sử và văn hóa Việt Nam.

Qua những bài viết đặc sắc trên Tạp chí Đông Dương, cuốn sách đã đưa độc giả bước vào hành trình Tết của người Việt qua những nghi lễ, phong tục, thú chơi thấm đẫm "tâm hồn Việt Nam" trong sự khắc họa uyên bác, tinh tế, gần gũi mà sống động của các học giả Nguyễn Văn Vĩnh, Phạm Quỳnh, Trần Văn Giáp, Paul Boudet, Jean Marquet, Georges Pisier, Nguyễn Tiến Lãng, Mạnh Quỳnh...

Bìa cuốn sách "Tết Việt Nam xưa".

Tết Việt đã hiện lên đầy màu sắc trong tâm khảm của người Việt Nam. Nó có thể khiến độc giả ngạc nhiên khi hiểu rõ tường tận nguồn gốc của Tết, ý nghĩa của Tết, những phong tục và quan niệm đón Tết Việt Nam xưa…

Gói trong gần 200 trang, sách "Tết Việt Nam xưa" được chia thành 3 phần chính: Nghi lễ Tết, Phong tục Tết và Thú chơi Tết.

Phần Nghi lễ Tết là những bài viết về các chủ đề: Tết và thờ cúng gia tiên; Ông Tam Đa; Lễ nghinh xuân ở Huế; Đại lễ Nam Giao; Lễ tế Đất Trời tại kinh đô Huế; Lịch của người An Nam; Tâm lý ngày Tết.

Phong tục Tết hiện lên đầy màu sắc trong phần 2 với: Lá thư Đêm Giao Thừa; Tết ở làng quê qua góc nhìn của nhà văn Pháp Jean Marquet; Tết qua cái nhìn của một người An Nam; Tết qua câu chuyện của những du khách và nhà truyền giáo người Âu (thế kỷ XVII và XVIII); Tết Việt Nam trong mắt sử gia Georges Pisier.

Phần 3 Thú chơi Tết xoay quanh các chủ đề: Hoa thủy tiên trong ngày Tết; Đối liễn; Phúc và Thọ; Nguồn gốc và ý nghĩa của tranh dân gian ngày Tết; Hội Lim…

Ở ngay phần mở đầu cuốn sách là một bài nghiên cứu sâu sắc, cũng là góc nhìn tổng quan về Tết cổ truyền Việt Nam của học giả Nguyễn Văn Huyên. Ông khẳng định, Tết theo lịch âm ở châu Á là một ngày lễ được người An Nam tổ chức long trọng nhất năm. Lý giải và giới thiệu bằng lối viết hấp dẫn, học giả Nguyễn Văn Huyên đã đem đến những mô tả rõ ràng, chi tiết và sinh động về Tết Nguyên đán.

Thời điểm đón Tết, ý nghĩa thiêng liêng của Tết với từng cá nhân, với dân tộc, chuẩn bị cho ngày Tết, lễ cúng thần ông Táo ngày 23 tháng Chạp, đón Tết, vui Tết, suy nghĩ của người dân về Tết… được học giả Nguyễn Văn Huyên kể lại vô cùng chi tiết và thi vị. Cũng bởi ý nghĩa thiêng liêng của Tết, ông cho rằng Tết vẫn tồn tại mãi mãi với chúng ta, bất chấp sự khắc nghiệt của thời đại và sự đóng góp ít nhiều rời rạc của những quan niệm mới về đạo đức hay về những phản xạ tâm lý mới.

Nhà văn hóa Phạm Quỳnh có bài viết thú vị Tâm lý ngày Tết lý giải ý nghĩa diệu kỳ, thiêng liêng của Tết. Theo đó, ông cho rằng, Tết là sự náo nức vô cùng của những người con An Nam, những người mà nhân dịp có sự đổi mới chung của thiên nhiên và con người, thể hiện niềm tin yêu vào cuộc sống và khát vọng hạnh phúc, sung túc.

Một trong những điểm thú vị của "Tết Việt Nam xưa" là những bài viết về những nghi lễ Tết gần như không còn nữa hoặc mới được phục dựng. Chẳng hạn, Lễ nghinh xuân ở Huế hay đúng hơn là lễ cầu khấn các thần nông nghiệp để xin họ bảo vệ đất đai trồng trọt, mang lại sự phì nhiêu và vụ mùa bội thu. Hay, Đại lễ Nam Giao qua lời kể của nhà văn hóa Phạm Quỳnh - là buổi lễ gây ấn tượng mạnh, thu hút sự tò mò chú ý của người dân nhưng ít người biết đến ý nghĩa sâu xa của nó. Lễ tế đất trời tại Kinh đô Huế qua góc nhìn của giáo sư, nhà nghiên cứu người Pháp Paul Boudet cũng rất chi tiết về những ý nghĩa và từng nghi thức.

Phần 2 Phong tục Tết có lẽ là phần thú vị nhất đối với độc giả bởi ở đó có những bài viết về Tết qua góc nhìn của nhà văn, du khách, học giả người Pháp và quốc tế. Họ có cái nhìn mới mẻ, lạ lẫm, thậm chí tưởng tượng xa lạ về Tết Việt.

Sống và làm việc nhiều năm ở Đông Dương, nhà văn Pháp Jean Marquet có bài viết thú vị Tết ở làng quê. "Thật ngọt ngào biết bao khi thấy trước được những bữa tiệc linh đình, những cuộc nhậu nhẹt, những ván bài, những trận chọi gà, là những lời chúc thân tình mà những ngày Tết sẽ lan tỏa trên các gia đình ở phương nam thái bình!", nhà văn Jean Marquet mở đầu ấn tượng như thế, rồi tiếp tục kể câu chuyện về nhân vật Minh và những người xung quanh đã chuẩn bị cho Tết, đón Tết và chơi Tết như thế nào…

PGS.TS. Nguyễn Mạnh Hùng - Viện trưởng Viện nghiên cứu Việt Nam học (trái) cho rằng cuốn sách thể hiện rõ sự ngưỡng mộ của phương Tây dành cho Tết truyền thống của Việt Nam.

Chia sẻ về cuốn sách, PGS.TS. Nguyễn Mạnh Hùng - Viện trưởng Viện nghiên cứu Việt Nam học, nhận xét: "Cuốn sách Tết Việt Nam xưa tập hợp những bài viết của những nhà Đông phương học. Khi đến với đất nước chúng ta, họ mang tâm lý của nhà thám hiểm, đi tìm cái gì mà học thấy độc và lạ. Trong sách có bài viết nhận xét rất chi tiết cách ăn Tết với tác phong, cử chỉ, nghi thức, tùy theo góc nhìn cá nhân.

Sách lại có bài viết của những nhà Việt Nam học bậc thầy như Trần Văn Giáp, Nguyễn Văn Huyên, Nguyễn Văn Vĩnh… có những nhận xét, những góc nhìn quen thuộc về Tết của dân tộc mình. Cuốn sách rất đáng đọc để thấy rằng phương Tây họ đã ngưỡng mộ về Tết truyền thống của ta ra sao, họ đã ngắm nhìn những điều đặc sắc của chúng ta như thế nào".

Nguyễn Hằng