Ngó lơ cho nước ngó ngang: Năm đập đất, một dòng suối và nhiều cái gật đầu im lặng.
Trên Quốc lộ 27, đoạn qua xã Đạ R’Sal (huyện Đam Rông, tỉnh Lâm Đồng), một dòng suối tự nhiên từng ngày róc rách nuôi rừng, tưới đồng, bỗng dưng bị “bóp cổ” bởi 5 con đập đất mọc lên tự nhiên như… nấm sau mưa. Không giấy phép. Không thiết kế. Không khảo sát. Nhưng có máy múc, có kè đá, có đường vào như một đại công trình. Và đặc biệt: có sự làm ngơ đúng quy trình!
Đập đất tự phát: Bóp dòng chảy mở đường lạ!
Năm đập đất được đắp ngang dòng suối, tầng tầng lớp lớp như những “nút chặn” cắt khúc dòng chảy thành từng ao tù thời vụ. San đất từ đồi xuống, đào tràn, chôn ống, đắp kè: đủ cả. Thi công như thể nhà nước đã duyệt, chỉ thiếu mỗi… hồ sơ pháp lý. Một người dân tên N.V.H kể: “Tôi thấy làm từ cuối năm ngoái, ban đầu một đập, rồi thành ra cả chuỗi. Máy móc làm công khai, ban ngày luôn. Tôi tưởng của Nhà nước vì ngày nào cán bộ huyện, xã cũng đi qua mà chẳng ai nói gì.”
Hóa ra, khi dân thấy mà tưởng chính quyền làm, còn chính quyền thấy mà tưởng dân làm thì thiên nhiên sẽ là thứ bị “làm thịt” đầu tiên.
Cán bộ đi qua, sai phạm ở lại
Chủ tịch UBND xã Đạ R’Sal, ông Đỗ Hoàng Nhân cho biết: “Huyện có chỉ đạo san gạt, hạ độ cao để chống sạt lở sau đợt mưa lớn năm 2024.” San gạt chống sạt lở hay ngăn suối tích nước là hai câu chuyện khác nhau, nhưng khi được gói chung trong một văn bản mơ hồ, thì đất có thể thành đập, đập thành hồ, hồ thành công trình “chống lở bằng mọi giá”. Điều tréo ngoe là: từ xã lên huyện chỉ 19km, đoạn đường mà lãnh đạo Phòng TN&MT (cũ), Bí thư xã, Phó Chủ tịch huyện… đều đi làm qua mỗi ngày. Nghĩa là: họ đi ngang đập sáng, chiều, liên tục, nhưng không có ai lên tiếng. Không biển cấm. Không xử phạt. Không biên bản. Sự im lặng đồng loạt ấy, nếu không phải là tắc trách, thì là đồng thuận?
Thiên nhiên bị “thắt cổ”, ai sẽ chịu hệ lụy?
Sau vài trận mưa đầu mùa 2025, phần đập đã có dấu hiệu sạt, mái dương, mái âm rệu rã, cống dẫn nước sơ sài, thoát không kịp. Nước tích đã gần tràn. Nguy cơ vỡ đập chỉ còn cách một cơn mưa lớn. Nhưng không một cơ quan chuyên môn nào vào thẩm định. Không đánh giá tác động môi trường. Không kiểm tra độ an toàn. Các chuyên gia môi trường cảnh báo: Ngăn dòng chảy tự nhiên gây đứt mạch sinh thái, hủy diệt hệ thủy sinh vùng hạ lưu. Tạo hồ tù bồi lắng, ảnh hưởng chất lượng nước và an toàn nguồn tưới. Biến dòng suối thành “chuỗi ao nhân tạo”, triệt tiêu cảnh quan, chặn đường du lịch.
Và nguy hiểm nhất: Làm gương xấu cho các hành vi phá suối, lấp khe khác vì thấy làm được, không ai bị gì.
Một dòng suối bị trói tay bởi năm đập đất, mọc lên công khai trong tầm mắt của chính quyền, giữa những chuyến xe cán bộ chạy ngang. Đó không còn là sự yếu kém quản lý. Đó là sự đồng tình trong im lặng, là thứ bảo kê không cần chữ ký, nhưng đủ sức để một sai phạm đi từ ý tưởng đến hiện thực. Người dân không phản đối việc tích nước tưới tiêu. Nhưng người dân cần một quy trình minh bạch, một sự đánh giá khoa học và trên hết một sự quản lý có trách nhiệm. Nếu cứ để từng con suối bị chặn lại bởi từng “cú gật đầu vô hình”, thì chẳng mấy mà cả hệ sinh thái Tây Nguyên sẽ nghẹt thở vì những công trình… “vô danh có thật”.
Một con đập đất có thể chỉ tốn vài ngày thi công. Nhưng hậu quả nó để lại nếu vỡ, nếu lở, nếu mất kiểm soát sẽ là hàng năm trời khắc phục.Môi trường không cần thêm đập. Môi trường đang cần… những cán bộ biết dừng xe và hỏi: “Ai cho làm?”
Bích Khuê – Hải Đăng
🔍 Ý kiến pháp lý từ Luật sư Chu Bá Định:
Luật sư Chu Bá Định (Văn phòng Luật sư 365, Đoàn Luật sư Hà Nội) nhận định:
“Việc tự ý đắp đập, ngăn dòng chảy tự nhiên mà không có giấy phép là hành vi
vi phạm nghiêm trọng quy định tại Luật Tài nguyên nước năm 2012 (sửa đổi bổ sung 2018).
Theo Điều 44 của luật này,
mọi hoạt động khai thác, sử dụng nước mặt, nước ngầm có ảnh hưởng đến dòng chảy tự nhiên đều phải xin cấp phép từ cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền, cụ thể ở đây là Sở Tài nguyên và Môi trường.”
Luật sư Định nhấn mạnh thêm:
“Việc đào tràn, chôn ống, đắp đập để tích nước như mô tả trong bài không chỉ vi phạm
Luật Tài nguyên nước, mà còn có dấu hiệu vi phạm
Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, khi chưa có báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) mà đã thi công công trình.
Đặc biệt, nếu xảy ra sự cố vỡ đập, gây thiệt hại về người và tài sản, cá nhân, tổ chức thực hiện còn có thể bị truy cứu
trách nhiệm hình sự theo Điều 235 hoặc 236 Bộ luật Hình sự về ‘Tội vi phạm các quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng’.”
Bên cạnh đó, theo Điều 89 Luật Xây dựng năm 2014,
mọi công trình xây dựng đều phải có giấy phép, trừ một số trường hợp được miễn (không bao gồm các đập, hồ tích nước nông nghiệp tự phát).
Do đó, việc “thi công như thể đã được duyệt” mà không có hồ sơ pháp lý là vi phạm pháp luật rõ ràng.
Khi được hỏi về trách nhiệm của chính quyền, Luật sư Định khẳng định:
“Một khi công trình tồn tại công khai trong thời gian dài mà không bị xử lý,
trách nhiệm không chỉ thuộc về người thực hiện, mà còn thuộc về
cơ quan quản lý nhà nước địa phương.
Điều 12 Luật Tổ chức chính quyền địa phương quy định rõ vai trò giám sát, quản lý tài nguyên – môi trường là trách nhiệm của
UBND các cấp, và mọi hành vi buông lỏng quản lý đều có thể bị xem xét xử lý theo
Luật Cán bộ, công chức, thậm chí là xử lý hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.”
